Najem pojazdu zastępczego w przypadku umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w świetle orzecznictwa sądów powszechnych - Monitor Ubezpieczeniowy nr 43 - wrzesień 2010
Drukuj

Poniższe na celu przedstawienie problematyki związanej ze zwrotem kosztów najmu pojazdu zastępczego w przypadku szkody likwidowanej z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w świetle aktualnej linii orzecznictwa sądowego - ,,Odpowiedzialność ubezpieczyciela jest (...) pochodną odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody, bowiem zgodnie z art. 822 § 1 k.c., przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony"[1]. Wątek teoretyczny niniejszego opracowania stanowić będzie jedynie tło do aktualnie wypracowanej linii orzeczniczej sądów powszechnych w omawianym zakresie, na którą zwróciłam szczególną uwagę, gdyż, jak powszechnie wiadomo, to właśnie ona stanowi podstawę do interpretacji obowiązujących przepisów, co w konsekwencji ułatwia poszkodowanym dochodzenie roszczeń w omawianym zakresie.

Na wstępie należy zaznaczyć, iż podstawę do wypłaty świadczenia z tytułu najmu pojazdu zastępczego stanowi art. 361 k.c., na mocy którego zobowiązany do wypłaty odszkodowania ma obowiązek naprawić straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono, z zaznaczeniem, że powyższe musi nastąpić w ramach normalnego związku przyczynowego.

Inaczej mówiąc, uszczerbek majątkowy może mieć postać straty rzeczywistej (damnum emergens), która powoduje zmniejszenie majątku poszkodowanego oraz postać utraty korzyści jakie mógłby osiągnąć (lucrum cessans), czyli utraty ewentualnych spodziewanych dochodów, których osiągnięcie zostało uniemożliwione na skutek zaistniałej szkody.

W przypadku najmu pojazdu zastępczego jako stratę rzeczywistą potraktować należy kwotę, jaką płaci się za wynajem, natomiast utraconymi korzyściami może być np. dochód taksówkarza z racji prowadzonej działalności gospodarczej - odpłatnego przewozu osób.

Jak wspomniano powyżej, problematyka ta znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów powszechnych, które niejednokrotnie zajmowały stanowisko w przedmiotowej sprawie. Ze względu na złożoność materiału i wieloaspektowość przedstawianego problemu opracowanie podzielono na następujące części, które w dalszej części zostały rozwinięte:

1. Zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą i osobie fizycznej nieprowadzącej takiej działalności.
2. Istnienie związku przyczynowego.
3. Różnice pomiędzy technologicznym a rzeczywistym czasem naprawy pojazdu.
4. Refundacja kosztów wynajmu pojazdu zastępczego w przypadku szkody całkowitej.

1. Zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą i osobie fizycznej nieprowadzącej takiej działalności

W praktyce często zdarza się, iż ubezpieczyciele uzależniają wypłatę odszkodowania z tytułu najmu pojazdu zastępczego od tego, czy poszkodowany prowadzi działalność gospodarczą czy też nie. Biorąc pod uwagę kompensacyjny charakter umów ubezpieczenia w ogóle i obowiązek zwrotu wszelkich poniesionych w związku ze szkodą kosztów osobie ubezpieczonej, różnicowanie w powyższy sposób podmiotów niejako uprawnionych do zwrotu kosztów z tytułu najmu pojazdu jest - w opinii Rzecznika Ubezpieczonych - bezzasadne, gdyż w świetle art. 361 k.c. wynajem pojazdu zastępczego stanowi normalny związek przyczynowy z powstałą szkodą bądź wypadkiem. Co więcej, w przypadku zwrotu kosztów wynajmu pojazdu osoba starająca się o ich zwrot nie musi informować ubezpieczyciela, czy wynajęty pojazd wykorzystywany był do celów gospodarczych, czy też prywatnych. Istotnym jest sam fakt wynajęcia takiego pojazdu. Powyższe potwierdza w uzasadnieniu do wyroku Sąd Okręgowy w Warszawie[2], zdaniem którego ,,Przyznać należy rację apelującemu, iż powód w żaden sposób nie udowodnił (...) prowadzenia działalności gospodarczej (...). Pomimo jednakże tej konstatacji roszczenie powoda odnośnie zwrotu kosztów pojazdu zastępczego należało uznać za częściowo uzasadnione, lecz w oparciu o inne względy. (...) w przypadku uszkodzenia pojazdu jego właściciel ponosi negatywne skutki w postaci niemożności korzystania z samochodu. Skutki te powinny być zniwelowane w taki sposób, aby wyrządzona szkoda była jak najmniej odczuwalna dla poszkodowanego. (...) pozbawienie poszkodowanego możliwości korzystania z jego samochodu w okresie, kiedy samochód ten podlegał naprawie i konieczność poniesienia wydatków w związku z wypożyczeniem pojazdu zastępczego należy do pojęcia szkody, do pokrycia której obowiązany jest ubezpieczyciel. Nie ma przy tym znaczenia okoliczność, do jakich celów służył poszkodowanemu uszkodzony pojazd (tj. gospodarczych czy prywatnych) (...). Nie jest też konieczne udowodnienie, że samochód jest potrzebny w życiu codziennym, bowiem posiadanie auta nie jest obecnie luksusem, a rzeczą typową. Szkoda powoda wyraża się więc w pozbawieniu go możliwości korzystania z samochodu - w trakcie naprawy". Pomimo więc, że w toku powyższej sprawy powodowie nie wykazali, iż prowadzą działalność gospodarczą, pozostało to bez znaczenia dla stanowiska Sądu, który uznał ich roszczenia w omawianym zakresie za zasadne. Biorąc pod uwagę powyższe, kwestia odmowy zwrotu kosztów z tytułu wynajmu pojazdu zastępczego, zarówno osobom prowadzącym działalność gospodarczą, jak i nie prowadzącym takiej działalności, nie powinna budzić żadnych wątpliwości, z bardzo prostych względów, mianowicie takich, że wykreowany przez ubezpieczycieli podział w tym kontekście dla sądów nie istnieje.

W uzasadnieniu do wyroku Sądu pierwszej instancji w tej samej sprawie można przeczytać natomiast, że ,,Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostaje fakt, iż powodowie nie wykazali, by samochód służył im do użytku służbowego. Powodowie nie mają obowiązku ,,uzasadniania" potrzeby korzystania z pojazdu, który był im niezbędny i z którego korzystali do dnia wystąpienia szkody. Nałożenie na nich tego typu obowiązku prowadziłoby do sytuacji, że osoba poszkodowana jest zobowiązana niejako tłumaczyć w ogóle zasadność posiadania pojazdu (...) Przejęcie koncepcji zaproponowanej przez pozwanego oznaczałoby bezprawne zróżnicowanie sytuacji prawnej osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej i osoby prowadzącej taką działalność, na korzyść tej ostatniej"[3].

W podobnym tonie wypowiedział się także Sąd Rejonowy w Częstochowie, który jednoznacznie stwierdził, iż ,,Okolicznością obecnie powszechną jest korzystanie z samochodów wykorzystywanych dla celów rodzinnych jako środka przemieszczania się, i nie jest to fakt nadzwyczajny. Jest to fakt normalny i powszechny. Nie ma też żadnych powodów, by różnicować sytuacje osób prowadzących działalność od osób, które takiej działalności nie prowadzą. Szkoda w rozumieniu cytowanego przepisu powstaje w obu sytuacjach. Ich rozmiar może być inny, ale to nie jest istotne dla samej zasady"[4].

W kontekście powyższego uwagę należy skupić również na kwestii konstytucyjnej zasady równości obywateli wobec prawa, gdyż traktowanie odmiennie osób prowadzących działalność gospodarczą oraz nieprowadzących takiej działalności stanowi dyskryminację i może zostać uznane za niezgodne z powyższą zasadą.

2. Istnienie związku przyczynowego

Jak wspominano powyżej, podstawę dochodzenia zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego stanowi art. 361 k.c., na mocy którego najem pojazdu zastępczego potraktować można jako oczywiste następstwo zaistniałego zdarzenia. Logicznym jest bowiem, że skoro pojazd poszkodowanego znalazł się na skutek szkody bądź wypadku w zakładzie naprawczym, to poszkodowany pozbawiony jest możliwości posługiwania się uszkodzonym pojazdem, w związku z czym normalnym następstwem będzie tutaj wypożyczenie innego samochodu. Powyższa opinia znajduje potwierdzenie w uzasadnieniu do wyroku Sądu Rejonowego w Częstochowie, który zaznacza, że ,,Najem samochodu zastępczego, z uwagi na fakt braku możliwości korzystania z samochodu, który został uszkodzony w wyniku kolizji, której skutki odszkodowawcze ponosi pozwana, pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem"[5]. Powyższe potwierdza Sąd Okręgowy w Warszawie - ,,Faktem jest, że w przypadku uszkodzenia pojazdu jego właściciel ponosi negatywne skutki w postaci niemożności korzystania z samochodu. Skutki te powinny być zniwelowane w taki sposób, aby wyrządzona szkoda była jak najmniej odczuwalna dla poszkodowanego"[6]. Wynajem pojazdu zastępczego ma zatem zapewnić osobie poszkodowanej taki komfort funkcjonowania w codziennym życiu, jak przed zaistnieniem zdarzenia szkodowego, natomiast obowiązkiem ubezpieczyciela jest zwrot kosztów z tego tytułu w imię zasady pełnej kompensaty szkody, która wynika wprost z art. 363 § 1 k.c. Zasada powyższa prowadzi również do wniosku, że zwrot kosztów poniesionych z tytułu wynajmu pojazdu zastępczego powinien obejmować koszty wynajmu za cały okres, w którym pojazd nie nadawał się do użytku.

3. Różnice pomiędzy technologicznym a rzeczywistym czasem naprawy pojazdu

Z praktyki wynika, że zakłady ubezpieczeń, owszem, zwracają koszty w części przypadków wynajmu pojazdu zastępczego, jednak w ich opinii zwrot takich kosztów należy się poszkodowanemu jedynie za czas, w którym samochód stricte podlegał naprawie. Odmiennego zdania w tej kwestii są sądy powszechne, które podkreślają, że czas, w którym poszkodowany nie może korzystać ze swojego pojazdu, uszkodzonego na skutek zaistniałego zdarzenia, to rzeczywisty czas naprawy - ,,Nie może budzić wątpliwości stwierdzenie, że poszkodowany jest pozbawiony możliwości korzystania z uszkodzonego pojazdu nie tylko przez technologiczny czas jego naprawy, nawet jeśli odpowiada on czasowi rzeczywistemu. Rzadko bowiem czas ten pokrywa się z okresem, jaki upływa od zdarzenia powodującego szkodę do zakończenia naprawy pojazdu. Pomiędzy samą szkodą, a oddaniem samochodu do warsztatu naprawczego, może upłynąć pewien czas, przez który również poszkodowany może mieć czas do wynajęcia pojazdu zastępczego na koszt osoby wyrządzającej szkodę"[7]. W zakres tego pojęcia nie wchodzi bynajmniej tylko czas naprawy pojazdu (technologiczny czas naprawy), ale również okres, w którym pojazd stoi na parkingu przy zakładzie naprawczym w oczekiwaniu na oględziny czy w oczekiwaniu na brakujące części zamienne - ,,Sąd uznał także za uzasadnione zadanie zapłaty kwoty 320 zł tytułem zwrotu kosztów wynajmu pojazdu za dodatkowe 4 dni, nieuwzględnione przez ubezpieczyciela. Należy wskazać, iż powód udokumentował fakt zawarcia umowy użyczenia samochodu i okresy na jakie została ona zawarta, a także wysokość kosztów wynajmu i ich poniesienia. Pozwany, co do zasady, tych okoliczności, jak również samej zasadności wynajmu pojazdu zastępczego nie kwestionował, wypłacając odszkodowanie za 16 dni wynajmu. Pozwany wskazywał, iż 16 dni wynosił technologiczny czas naprawy pojazdu i dlatego też tylko w takim zakresie wypłacił odszkodowanie. Naprawa pojazdu powoda w warsztacie trwała ok. miesiąca i powód wskazywał, iż okres ten był uzasadniony koniecznością pozyskiwania części zamiennych - jak najlepszych i za jak najlepsze pieniądze. Należy wskazać, iż w świetle zasad doświadczenia życiowego okresu tego nie można uznać za nadmierny"[8].

Może się też zdarzyć, że ubezpieczyciel odmówi zwrotu części omawianych kosztów, bo na okres wynajmu samochodu przypadną dni wolne od pracy. Przykładowo - Sąd Okręgowy w Szczecinie orzekał w sprawie, w której powód wnosił o zasądzenie zwrotu kosztów wynajmu pojazdu na jego rzecz za okres od 3 do 23 stycznia. Dotychczas zwrócono mu koszty wynajmu za dziesięć dni. Z opinii powołanego biegłego wynikało, że uzasadniony technologicznie czas naprawy wynosił cztery dni robocze. Pod uwagę biegły wziął również czas wykonania dodatkowych oględzin przez ubezpieczyciela, zamówienia części oraz oczekiwania na ich dostarczenie. Zarówno biegły, jak i pozwany zakład ubezpieczeń nie wzięli jednak pod uwagę, że na czas wynajmu pojazdu zastępczego przypadało również sześć dni wolnych od pracy - okres naprawy wyniósł więc w rzeczywistości 14 dni roboczych. W przedmiotowej sprawie Sąd zasądził, biorąc pod uwagę zasadę pełnej kompensaty szkody, iż zwrot kosztów za wynajem pojazdu powinien obejmować rzeczywisty okres naprawy pojazdu, a więc dni od 3 do 23 stycznia. W opinii sądu ,,Zasada pełnego odszkodowania nakazuje bowiem przyjąć za zasadne naprawienie powodowi przez pozwanego całości szkody, jaką poniósł wskutek tego, iż był zmuszony korzystać z pojazdu zastępczego przez cały czas trwania naprawy pojazdu"[9]. W tym samym orzeczeniu sąd stwierdził, że ,,Gdyby (...) nie doszło do uszkodzenia pojazdu powoda, a zakres uszkodzeń - jak to przyznawał pozwany - był rozległy - to niewątpliwie strona powodowa nie poniosłaby kosztów wypożyczenia samochodu zastępczego, albowiem pojazd był sprawny, mógłby z niego korzystać w celach działalności zarobkowej i nie musiałby zastępować go pojazdem wynajmowanym. Kwota, jaką powód uiścił tytułem wynajmu tego samochodu, jest więc szkodą, jaka została spowodowana w jego majątku wskutek zaistnienia wypadku ubezpieczeniowego (...). W adekwatnym związku przyczynowym z zaistniałym zdarzeniem pozostawał wynajem pojazdu zastępczego przez cały czas faktycznego trwania naprawy uszkodzonego wskutek kolizji pojazdu tj. przez okres 20 dni, w którym to czasie powód był rzeczywiście pozbawiony możliwości korzystania ze swego samochodu"[10].

Biorąc pod uwagę powyższe, należy stwierdzić, że w przypadku, gdy ubezpieczyciel uchyla się od zwrotu kosztów najmu pojazdu za rzeczywisty czas naprawy, uznając jedynie koszty za okres technologicznego czasu naprawy, popada w zwłokę w stosunku do osoby poszkodowanej, a na mocy art. 481 § 1 k.c. winien wypłacić należne świadczenie wraz z odsetkami. Z powołanego przepisu wynika bowiem, że wierzycielowi zawsze należą się odsetki, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego i to niezależnie od tego, czy poniósł szkodę. Zgodnie natomiast z art. 481 § 2 k.c. jeżeli wysokość odsetek nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Obecnie, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych[11] wynoszą one 13% w skali roku. Należy również wspomnieć, iż na mocy art. 481 § 3 k.c., w razie zwłoki dłużnika, wierzyciel może żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Na uwagę zasługuje jednak fakt, że poszkodowany, zgodnie z art. 6 k.c., winien udowodnić zasadność wnioskowania o zwrot kosztów wynajmu pojazdu zastępczego za cały okres jego wynajmu, przedstawiając odpowiednio dokumenty, tj: historię naprawy pojazdu, faktury, bądź rachunki za wynajem, a także umowę najmu.

4. Refundacja kosztów wynajmu pojazdu zastępczego w przypadku szkody całkowitej

Ostatnią z poruszonych kwestii będzie kwestia zwrotu kosztów pojazdu zastępczego w przypadku wystąpienia szkody całkowitej w pojeździe, które to koszty obowiązany jest zwrócić poszkodowanemu ubezpieczyciel.

W tym miejscu należy wspomnieć, iż szkoda całkowita występuje wówczas, gdy pojazd uległ zniszczeniu w takim stopniu, że nie nadaje się do naprawy, albo gdy koszty naprawy przekroczyłyby wartość pojazdu w dniu likwidacji szkody. W przypadku wystąpienia szkody częściowej zakład ubezpieczeń jest zobowiązany do pokrycia kosztów dokonanej naprawy, w przypadku zaś wystąpienia szkody całkowitej odszkodowanie ustala się przy wykorzystaniu tzw. metody dyferencyjnej. Metoda ta polega na ustaleniu wysokości odszkodowania poprzez pomniejszenie wartości pojazdu w stanie przed uszkodzeniem - o wartość pojazdu (wrak, pozostałości) w stanie uszkodzonym tj. po wypadku.

W myśl orzeczenia Sądu Rejonowego w Olsztynie, do momentu, gdy szkoda nie zostanie zlikwidowana, poszkodowany ma prawo do wynajęcia pojazdu zastępczego. W przypadku wystąpienia szkody całkowitej zwrot kosztów wynajmu należy się za cały okres do momentu wypłaty odszkodowania, nie zaś do momentu stwierdzenia, że naprawa jest ekonomicznie nieuzasadniona. Sąd podnosi, że „Skoro, jak wynika z przeprowadzonego postępowania dowodowego, powodowi faktycznie potrzebny był samochód zastępczy do wykonywania działalności gospodarczej, to należałoby przyjąć, że potrzeba ta występowała od czasu uzyskania środków na zakup nowego auta, czyli do dnia wypłacenia powodowi odszkodowania"[12]. Analogicznie należy przyjąć, o czym była mowa powyżej, iż w przypadku osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej, w przypadku zaistnienia szkody całkowitej, również przysługuje zwrot kosztów wynajmu pojazdu do momentu wypłaty odszkodowania z tytułu szkody całkowitej.

Reasumując, kwestia zwrotu kosztów z tytułu najmu pojazdu zastępczego w przypadku umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, wnioskując z liczby orzeczeń, jakie wpływają do Biura Rzecznika Ubezpieczonych, stanowi dla wielu poszkodowanych problem, gdyż zakłady ubezpieczeń częściowo uchylają się od odpowiedzialności z tego tytułu. Mam nadzieję, że powyższy tekst usprawni dochodzenie należnych odszkodowań i choć w minimalnym stopniu przyczyni się do tego, by spraw z omawianego zakresu było mniej.

Na koniec pragnę poinformować, iż treść, zarówno wykorzystanych w powyższym artykule orzeczeń, jak i wyroków dotyczących innych spraw z zakresu prawa ubezpieczeniowego, można znaleźć na stronie internetowej Rzecznika Ubezpieczonych pod adresem www.rzu.gov.pl w zakładce ,,serwis prawny".


[1] Wyrok Sądu Rejonowego w Gorzowie Wlkp. z dnia 4 lutego 2009 r. (sygn. akt I C439/08).

[2] Wyrok z dnia 24 czerwca 2009 r. (sygn. akt V Ca1125/09).

[3] Wyrok Sądu Rejonowego w Warszawie dla Warszawy Śródmieścia z dnia 21 października 2009 r. (sygn. akt I C-upr 144/09/09).

[4] Wyrok Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 28 października 2009 r. (sygn. akt I C 453/09).

[5] Ibidem.

[6] Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 24 czerwca 2009 r. (sygn. akt V Ca 1125/09).

[7] Wyrok Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 8 kwietnia 2009 r. (sygn. akt I C 449/08).

[8] Wyrok Sądu Rejonowego w Gorzowie Wlkp. z dnia 4 lutego 2009 r. (sygn. akt I C439/08).

[9] Wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 8 lipca 2009 r. (sygn. akt II Ca 445/09).

[10] Ibidem.

[11] Dz. U. z 2008 r., nr 220, poz. 1434.

[12] Wyrok Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 10 marca 2010 r. (sygn. akt X C 597/09).

Źródło: http://www.rzu.gov.pl/publikacje/artykuly-pracownikow-i-wspolpracownikow/Urszula_Borowiecka___Najem_pojazdu_zastepczego_w_przypadku_umowy_ubezpieczenia_OC_posiadaczy_pojazdow_mechanicznych_w_sw__2992